Неабмяжоны портрэт: Эвалюцыя творчасці З.І. Азгура ў Другой палове ХХ стагоддзя
Исконна, Заир Азгур за 1950-1980-я гг. застаецца цэнтральнай фігурай у беларускай пасляваеннай партрэтнай пластыцы. Разнастайнасць інтарэсаў гэтага мастака ў гэтыя гады прапануе выбар новых сюжэтаў, кампазіцыйных рашэнняў, якія расшыраюць рамкі чыста скульптурнага партрэта.
Фактычна, ён стварае творы, у якіх адлюстроўваюцца асобныя эпізоды біяграфіі ці прафесійнай дзейнасці змяшчаных: камерныя партрэты – компазітара Н.І. Аладова (1956 г.), скрыпача А.Амітона (1975 г.) і інш., тыпавыя партрэты – “Камсамолка” (1954-1955 гг.), “Маладая натуралістка” (1955 г.) і інш.; групы – “К.Маркс і Ф.Энгельс” (1957 г.), “Ф.Э. Дзяржынскі з хлопчыкам” (1953-1954 гг.), “В.І. Ленін з дзяўчынкай” (1957 г.), “Калядзельная” (1954 г.) і інш.; памятнікі-ансамблі – сюіта “Дагестан («Хаджі Мурат з сынам», «Махач Дахадаев», «Сулеман Стальскі», «Шаміль»)” (1959 г.), памятнік Якубу Коласу з скульптурнымі групамі “Дзед Талаш і Панас”, “Сымон-музыка і Ганначка” (1972 г.).
Цыклічнасць застаецца нязменным прынцыпам яго творчасці. Азгур працягвае серыю портрэтаў герояў Вялікай Айчыннай вайны, дзеячоў культуры; звяртаецца да новых абразаў – Герояў Сацыялістычнага Працы і лідэраў камуністычных партый.
Стылістыка, абразна-пластычны склад портрэтаў герояў Вялікай Айчыннай вайны канца 1940-х – 1970-х гг. застаецца нязменнай. Продкаўваецца працэс “кананізацыі” змяшчаных. Абразы Герояў Савецкага Саюза В.Лобанка (1951 г.), Н.Чыбісава (1957 г.), В.Харужэя (1960 г.), партызанаў В.Талаша (1947-1955 гг.), Г.Гальчэні (1967 г.) прадстаўленыя як прыклад высокага служэння Радзіме.
Найбольш множна і рознастайна галерэя портрэтаў дзеячоў сусветнай навукі і культуры, створаных Азгурам у паслявоенныя дзесяцігоддзі. Яна налічвае больш за сотню портрэтаў літаратараў, музыкаў, компазітараў, мастакоў, архітэктараў, артыстаў, вучоных розных эпох і краін. Большасць з прадстаўленых, асобы, бязлічкава бачныя скульптару па духу, светапогляду, характару творчай дзейнасці. Многіх з іх з Азгуром злучалі сябе сямейныя адносіны: з Я.Коласам, Я.Купалай, Н.Варановым, Е.Глебам, Л.Аляксандраўскай, З.Бядулёй, Н.Багаслаўскім, Н.Аладавым, С.Селіхановым і іншымі. У працы над гэтым цыклам мастак найбольш свабодны, вынаходлівы. Псіхалагічная характарыстыка змяшчаных дакладна і выпоўненая, паказана вятроўкае руханне, перадае творчае перажыванне мадэляў. Галоўная мэта, якую праследвае Азгур у дадзеным выпадку – распрацоўка драматургіі ствараемага абразу.
Here’s the translation into Belarusian:
1950-я гг. у творчасці скульптара выдатныя заявы аб’яўляюцца паявай партрэтаў беларускіх пісьменнікаў Кузьмы Чорнага (Раманоўскага Мікалая Карлавіча) (1956 г.), Янкі Брылі (Івана Антонавіча) (1956 г.), Народнага мастака СССР, скульптара Ё.Вучэтыча (1956 г.), беларускага мастака Н.Варанова (1957 г.), кітайскага паэта Лу Сіня (Чжоу Шу-Жэня) (1953-1954 гг.), амерыканскага паэта Волта Уітмена (1959 г.) і іншых; 1960-я гг. – паэтаў П.Броўкі (1963 г.), Ю.Таўбіна (1966 г.), М.Калачынскага (1967 г.), мастакоў Я.Зайцава (1960 г.), Г.Азгура (1965 г.), архітэктара В.Аладова (1969 г.), маўрытанскага паэта і мысліцеля XII стагоддзя Ібн Эзры Абу Касіма (1969 г.) і іншых; 1970-я гг. – кампазітара Ё.Глебава (1970-я гг.), Народнага паэта БССР Я.Коласа (1970-я гг.), А.Кулешава (1970-я гг.), Е.Долматоўскага (1970-я гг.), М.Гарэцкага (1975 г.), тэатральнага мастака О.Марыкса (1979 г.), скульптараў В.Летуна (1979 г.), В.Папова (1979 г.), скрыпача А.Амітона (1975 г.), тэатраведа Б.Бурьяна (1975 г.), архітэктара В.Караля (1974 г.), пісьменніка І.Шамякіна (1970-я гг.) і іншых; 1980-я гг. – скульптара М.Керзіна (1982 г.), Героя Сацыялістычнага Працы, пісьменніка Б.Палевага (1980 г.), паэтаў А.Вергеліса (1980 г.), І.Харыка (1987 г.), паэта і грамадскага дзеяча Т.Гартнага (1987 г.), таджыкскага паэта і вучонага Амара Хайяма (1984 г.), паэта-гуманіста і прапагандыста эпохі Вялікага Адраджэння Н.Гусоўскага (1980 г.), апернай спевачкі Л.Аляксандраўскай (1985 г.), кінааператара І.Вейнеровіча (1987 г.), нямецкага кампазітара Р.Вагнера (1987 г.) і іншых.
У працах гэтага цыклу чатка просачваецца некалькі сістэм кампазіцыйнага булучання: партрэтная галава (Ібн Эзры Абу Касіма, С.Ботковскага, С.Смірнова, А.Пушкіна і інш.); партрэты-бюсты з фронтальным ці паўфронтальным палажэннем карпуса без значных ракурсаў (І.Балотіна, Н.Багаслаўскага, Б.Палевага, А.Пашкевіча і інш.), з малюнкам карпуса ў складзеным прасторовым звароте (М.Мусаргскага, Н.Варанова, М.Багдановіча і інш.); паўфігуры, дапоўненыя жестамі рук (К.Чорнага, Я.Коласа, Г.Азгура, Р.Тагора, Лу Сіня, Н.Аладова і інш.); статуі (П.Броўкі, А.Кулешава, Л.Аляксандраўскай, М.Мусаргскага і інш.).
З другой паловы 1950-х гг. заўважаны значны інтэрэс мастакоў да адлюстравання сучаснай ім рэальнасці. Да героікі вайсковых гадоў дадаецца героіка працоўных будняў, тэматыка вытворчасці, патрэбная структурам, ідэалёгія пасляваеннага жыцця краіны, яе рытм. Творы мастацтва прысвечаны лідэрам вытворчасці, труджанам сельскага гаспадарства, павседнёвная праца якіх разглядаецца як героізм. Далучаныя ўчастнікі Герояў Сацыялістычнага Працы прымаюцца за ўзор, мерыла.
Галерэя партрэтаў Герояў Сацыялістычнага Працы нешматліка. Гэта цэлы, замкнуты цыкл, саразмерны падзеям, настройкам канкрэтнага часу. Для кожнага вобраза “героя” Азгур знаходзіць свае выразныя сродкі, сокавыя жанравыя цягі, якія мякчаюць строгую класічную скульптурную форму, набліжаюць манументальныя вытворы да гледача. У партрэце Т.Шкурко (1948-1949 гг.) ўводзіць орнаментальныя ўставкі, рытмізуючы аб’ём, ажывляючы пластыку; у партрэце Е.Леснічэй (1949 г.) – вірны жэст, які не парушае цэласнасць кампазіцыйнага рашэння; у партрэце А.Стыкута (1951 г.) – дэталь, шалік, накіданы на плячы мадэлі; у партрэце А.Гарэцкай (1951 г.) – кантрастнае супастаўленне двух фактураў – гладкай паверхні піджака і няраванай паверхні світра з высокім гарлом.
Такая ж лакальная, з даволі гістарычнага значэння, з’яўляецца серыя партрэтаў лідэраў камуністычных партый: Маа Цзэ-Дуна, Кім ІР Сена, Хо Ші Міна, Далорэс Ібарруры, Пальміра Тальяті. Усе яны датуюцца 1950 г. і супадаюць з схемай афіцыйнага параднага адлюстравання.
На канцы 1940-х – 1970-я гг. Азгур самы папулярны ў галіне манументальнай скульптуры беларускі мастак. Ён з’яўляецца аўтарам манументаў, устаноўленых у шматлікіх гарадах Беларусі, Расіі, ў Дагестане, Украіне, Казахстане, Індыі, Кітаі: памятнікаў-бюстаў Я.Купале (1947-1949 гг., в. Вязынка Мінскай вобл.), Дзмітрыю Пажарскаму (1945-1950 гг., г. Суздаль), П.І.Багратёну і М.Б. Барклаю дэ Толлі (1946-1949 гг., с. Барадзіна Маскоўскай вобл.), А.Пушкіну (1947 г., г. Астрахань), Ф.Дзяржынскаму (1951-1953 гг., г. Мінск); памятніка-ансамблю Я.Коласу (1972 г., г. Мінск) і інш.
Сымбальнае манументальнае творчасць мастака ў 1950-я гг. – рэльеф для памятніка-абеліска на плошчы Перамогі ў г.Мінску (1954 г.), устаноўленага да дзесяцігоддзя вызвалення Беларусі ад нацысцкіх захапнікаў. Аўтары архітэктурнага праекта В.Кароль, Г.Заборскі, А.Мацкевіч. У стварэнні скульптуры для манумента ўзялі ўдзел А.Бембель, А.Глебов, З.Азгур, С.Селіханов.
Найбуйнейшае манументальнае твораўства Азгура 1970-х гг. – памятнік Якубу Коласу, устаноўлены на адноймінутнай плошчы ў г.Мінску. У архітэктурным развіцці праекта ўзялі ўдзел Г.Заборскі, Ю.Градоў, Л.Левін. Праца мастака над манументам зайняла 10 гадоў. Першыя эскізы, на якіх паэт адлюстроўваецца ў поўны рост, датуюцца пачаткам 1960-х гг. Ад гэтага кампазіцыйнага развіцця пасля некалькіх этапаў конкурса мастак адмовіўся на карысць ансамблю, які складаецца з трох частак. Дамінантай, якая арганізуе прасторовае асяроддзе, з’яўляецца адлюстраванне Коласа, сядзячага на камені-валуна, які выконвае ролю постамента. Твар, фігура паэта выраблены вялікімі пластынамі. Сілует памятніка чатко чытаецца на фоне архітэктурнай застаўкі плошчы. Цэнтральная частка ансамблю абкладзена скульптурнымі групамі, якія прадстаўляюць герояў літаратурных твораў паэта “Трасіна”, “Сымон-музыкант”: “Дзед Талаш і Панас”, “Сымон-музыкант і Ганна”. Скульптурныя кампазіцыі дапаўняе сістэма зялені, уключаючы фонтаны і басейны, адраджае асаблівасці прыроды Беларусі, сімбалізуючы неразрывную сувязь Коласа з Беларуссю.
